Rozwój mowy dziecka

Rozwój mowy dziecka

Najczęściej w literaturze wyodrębnia się cztery okresy kształtowania się mowy dziecka:

• okres melodii ( sygnału ? apelu; O ? 1 rok życia),
• okres wyrazu ( sygnały jednoklasowego; 1 ? 2 rok życia),
• okres zdania ( sygnału dwuklasowego;  2 ? 3 rok życia),
• okres swoistej mowy dziecięcej ( swoistych form językowych).[1]

 

Okres melodii ( 0 ? 1 rok życia )

           Okres od narodzin do pierwszego roku życia to czas, kiedy dziecko komunikuje się z  otoczeniem za pomocą krzyku i płaczu.

          Między 2  a 5 tygodniem matka poznaje, czy dziecko jest głodne, ?mokro mu? czy jest mu zimno.[2] Krzyk jest ćwiczeniem narządów oddechowych. [3]

          Około trzeciego tygodnia obserwujemy ?uśmiech społeczny?. Niemowlę uśmiecha się do bliskiej osoby, która do niego mówi i uśmiecha się.[4]

           W 2 ? 3 miesiącu życia niemowlęcia rozpoczyna się głużenie.[5] Jak podaje literatura jest to odruch bezwarunkowy, nieświadomy trening narządów artykulacyjnych i występuje u wszystkich dzieci nawet z ciężkimi wadami słuchu.[6]

             Przykładowe dźwięki w tym okresie: ?gli?, ?tli?, ?kli?, ?gla?, ?bli?, ?ebw?...[7]. Rozwojowi mowy towarzyszy, rzecz jasna, rozwój fizyczny. W tym czasie dziecko powinno unosić główkę.[8]

              Między 4 a 6 miesiącem życia dziecko reaguje na głos matki określonym zachowaniem. Natomiast między 7  a 10 miesiącem dziecko normalnie słyszące powinno kierować główkę i wzrok w stronę źródła dźwięku.

            Po dziecięciu miesiącach życia powinno reagować na ciche wołanie po imieniu z odległości 1,5 do 3  metrów, oraz na rytmiczne powtarzanie z odległości jednego metra takich spółgłosek jak: ?sss?, ?ppp?, ?ttt?.[9]

            W 6 miesiącu życia rozpoczyna się gaworzenie. Jest to już odruch warunkowy. Dziecko powtarza dźwięki, które usłyszało z otoczenia albo które samo wydało przypadkowo. Gaworzenie to etap ?zabawy dźwiękiem? i jest treningiem słuchowym.[10]

           Pod koniec pierwszego roku życia dziecko zaczyna rozumieć proste polecenia i pojawiają się pierwsze wyrazy: ?mama, dada, tata, baba?.[11]

 

Okres wyrazu  (1 ? 2 rok życia)

          W tym czasie dziecko używa już wielu samogłosek a, e, o, u, oraz  j, i, ze spółgłosek wymawia p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć. Dziecko w tym okresie często wymawia tylko pierwsze sylaby lub końcówki wyrazów.[12]

W końcu pierwszego roku życia rozwój dziecka przebiega w czterech kierunkach:

• rozszerzanie zakresu rozumianych słów i wypowiedzi,
• wzbogacanie używanego słownika,
• opanowywanie struktury gramatycznej,
• doskonalenie wymowy.[13]

 

Okres zdania ( 2 ? 3 rok życia )

          Mowa ulega dalszym doskonaleniom i w tym czasie wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne. Trudności w wypowiadaniu pewnych głosek wynikają z jeszcze niedostatecznej sprawności narządów mowy. Mowa jest już zrozumiała nie tylko dla najbliższego otoczenia.[14]

 Dziecko powinno wypowiadać już głoski takie jak:

• wargowe: p, b, m, oraz ich zmiękczenia,
• wargowo ? zębowe: f, w oraz ich zmiękczenia,
• środkowo ? językowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi
• tylnojęzykowe: k, g, ch,
• przednio językowo -  zębowe: t, d, n
• przedniojęzykowo ? dziąsłowe: l[15]

           Około 3 roku życia mogą pojawić się głoski s, z, c a nawet sz, ż, cz, dż.[16]  Dziecko buduje zdania 2 ? 3 wyrazowe i są to zdania oznajmujące, pytające, rozkazujące i wykrzyknikowe.[17]

Cechy charakterystyczne dziecko w końcu  3 rok życia:

• zmiękczanie głosek z szeregu syczącego (s, z, c, dz) i z szeregu szumiącego (sz, ż, cz, dż),
• głoska r  jest zastępowana j lub l, czy ł,
• głoska f jest zastępowana przez ch i odwrotnie,
• upraszczanie grup spółgłoskowych w nagłosie lub śródgłosie wyrazu,
• brak końcówek w wypowiadanych wyrazach.[18]

 

Okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 ? 7 rok życia )

          W tym czasie dziecko zaczyna już odróżniać głoski s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników (ś, ź, ć, dź). Pod koniec 4 roku powinna pojawić się głoska r. W wieku 4 ? 5 lat pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, ale mogą być jeszcze zastępowane przez głoski s, z, c, dz.

 Cechy mowy dziecka w wieku 3 ? 5 lat:

• opuszcza nagłos lub śródgłos wyrazu (elizja): np.?zupa midolowa?, ?kapel? (kapelusz),
• przestawia głoski a nawet całe sylaby (matateza): np. ?konalówki?, ?wałka?,
• tworzy nowe wyrazy z dwóch wyrazow (kontanimacja):      np. ?zakluczyc? (zamknąć na klucz), ?zatelefonić? (zatelefonować i zadzwonić),
• zniekształca wyrazy: np. ?olompocik? (kompocik),
• zniekształca formy czasów: teraźniejszego, np. ?ja chcem?, przeszłego, np. ? boliło?, przyszłego, np. ?tramwaj zaras rusznie?,
• zniekształca formy rozkazujące: np. ?rozebnij mnie? i formy bezokolicznikowe: np. ?chce mi się śpić?,
• zniekształca formy rzeczowników, przymiotników, liczebników, zgrubienia,
• tworzy nowotwory: ?taka tryskawica? (fontanna), ?kuchniowe krzesło?.[19]

 

Dziecko 4-letnie:

• powinno wymawiać:

          -  głoski z szeregu syczącego (nie zastępować ich głoskami

             z szeregu ciszącego),

          -  głoskę r, ale niekoniecznie,

• cechy mowy:

         -  seplenienie fizjologiczne (zamienia głoski z szeregu szumiącego na syczący lub ciszący),

         -  jeszcze upraszcza grupy spółgłoskowe

 

Dziecko 5- letnie:

     - powinno wymawiać głoskę r,

     -  mowa zrozumiała dla szerszego otoczenia,

    -  poprawnie wymawia w mowie powtarzanej głoski z szeregu szumiącego (sz, rz,  cz,  dż),  w   mowie   potocznej może jeszcze zastępować głoski z tego szeregu na głoski z szeregu syczącego (s, z ,c, dz),

    -  upraszcza grupy spółgłoskowe w nagłosie (na początku wyrazu) i w śródgłosie (w środku wyrazu),

Dziecko 6-letnie powinno mieć opanowaną mowę pod względem dźwiękowym[20].